Burgermacht en publieke besluitvorming over ruimtelijke plannen en projecten

In de nieuwe Omgevingswet en nog meer in het op die wet gebaseerde Omgevingsbesluit wordt hoog opgegeven over het belang van burgerparticipatie in de besluitvorming over ruimtelijke plannen en projecten. Maar die jubelzang wordt vooral bezongen in de (niet-bindende) toelichtingen op de wettelijke bepalingen. Als het om die bepalingen zelf gaat, is het beeld ineens heel anders en blijft er van burgerparticipatie maar weinig over. Het is als met een gezellige, dikke poes: heel wat als hij op de bank ligt te spinnen, maar een scharminkel als hij nat en wel uit de wastobbe komt. Hierna een poging om aan te geven wat er moet gebeuren om burgerparticipatie echt betekenis te geven voor de doelgroep: de burgers van dit land. Het moet gaan om overdracht van zeggenschap – burgermacht!

1. TWEE VERHALEN

Niet alleen vanwege de verkiezing van Donald Trump tot president van de Verenigde Staten, maar ook vanwege de opkomst van populistische partijen in Europa is er een ware stortvloed van berichten over de boosheid van burgers op maatschappelijke elites, over het disfunctioneren van die elites, over de immer groeiende kloof tussen overheid en burger, over het falen van de representatieve democratie, enzovoorts, enzovoorts. Probleem is wel dat die discussie vooral, en misschien wel uitsluitend, gevoerd wordt door, voor en binnen die maatschappelijke elites. Probleem is ook dat de discussies en de analyses waardevol en diepgravend zijn, dat de zorgen even oprecht als ernstig zijn, maar dat het veelal ontbreekt aan uitvoerbare voorstellen voor actie. De even duidelijke als platvloerse uitdrukking van Jan Schaefer, banketbakker en oud-PvdA politicus – “In gelul kan je niet wonen” – gaat nog steeds op: de elite praat en schrijft wat af onder elkaar, maar ziet niet dat burgers vooral geïnteresseerd zijn in wonen – in actie.

Daarom laten wij hierna het grote verhaal – hoe belangrijk en belangwekkend ook – over de opkomst van het populisme, het piepen en kraken van de democratie en de groeiende afstand tussen elites en jan modaal links liggen en richten we ons op een veel kleiner verhaal: waarom gaat het zo snel en zo vaak fout tussen overheden en burgers bij besluitvorming over ruimtelijke plannen en projecten2 , wat gebeurt er eigenlijk als bestuur en burgers daarbij weer eens botsen en wat kan of moet er gedaan worden om op dit gebied de confrontatie tussen overheid en burger om te buigen naar coöperatie? Een veel kleiner verhaal, maar wel een verhaal dat ook van belang is voor het grote verhaal, zeker als dat zich wil transformeren van woorden in daden.

Wat zijn onze credentials om dat kleine verhaal over ruimtelijke plannen en projecten aan de orde te stellen? Onze totaal verschillende loopbanen en levenslijnen kwamen een aantal jaren geleden samen in een gedeelde afkeer van de manier waarop burgers door de betrokken overheden – Rijk, provincies en gemeenten – werden behandeld bij het realiseren van plannen voor windenergie op land. Wij vonden, en vinden, dat burgers daarbij al te vaak buitenspel worden gezet, dat er geen of onvoldoende rekening wordt gehouden met hun rechten en belangen en dat in al te veel gevallen burgers door al te veel bestuurders met dédain worden bejegend en weggezet als “nimbies”.  En – zo zagen we in tal van soms heftige en geëmotioneerde bijeenkomsten met omwonenden – als mensen over één ding boos worden, dan is het wel om met dédain te worden behandeld. En dus gingen wij een paar jaar geleden aan de slag om de omwonenden van windparken – bestaand of gepland – meer stem en invloed te geven. Soms door te lobbyen in Den Haag, maar vaker door aan de kant van omwonenden te strijden voor een level playing field en een eerlijker verdeling van lusten, lasten en zeggenschap bij de bouw en exploitatie van windparken op land.

Dat deden en doen we nu al meer dan vier jaar. Zie het onderstaande dus als een bericht van de frontlijn tussen overheid en burgers. Met windenergie als casus, maar relevant voor veel meer.

Lees verder in het artikel “Burgerparticipatie”: 121216 Artikel burgerparticipatie